KOLESTAZ HASTALIĞI ve BESLENME TEDAVİSİ
KOLESTAZ NEDİR?
Kolestaz safra yapımının ya da akımının bozulması sonucu safra salgısının kanallarda
birikmesi sonucu oluşan abdominal bölgedeki şişlik, direkt bilurubin seviyesinde
artış ve safra ile emilen besin
ögelerinin emilememesi ile karakterize gebelik döneminde laktogenik hormonların seviyelerinin artması sonucu görülebilen bir hastalıktır.
KOLESTAZ HASTALIĞINA BAĞLI VÜCUTTA MEYDANA GELEN DEĞİŞİMLER:
Safra asidi ile kolesterol atımı bozularak serum kolesterol seviyesi yükselir. (hiperkolesterolemi) Serum safra birikmesi merkezi sinir sistemindeki nöronlara etki ederek kaşıntıyı başlatır. Hastalığın kaşıntıya bağlı olan komplikasyonu gebelik döneminde sık görülür.
KOLESTAZ HASTALIĞININ GIS ÜZERİNE ETKİLERİ:
Sağlıklı bireylerde safra asitlerinin yağların sindirimine yardımcı olması ile pankreatik lipaz ile yağlar sindirilir ve emilime hazır hale gelir.
Kolestaz hastalarında safranın yağ sindirimine katılamaması ile yağ malarpsorsiyonu oluşur. Yağda çözünen A, D, E, K vitaminlerinin emilimi bozulur.
İntestinal yolda sabunlaşma ile Ca ve P kaybı görülür.
HASTA BİREYDE BESLENME RİSKİ OLUŞUR MU?
Yağ malarsorpsiyonu ve bu sürece bağlı yağda çözünen vitaminlerin emiliminin bozulması ve hiperkabolizmaya bağlı akut veya kronik malnütrisyon görülebilir. Hastalığın çocukluk döneminde görülmesi durumunda uygun ağırlık artışı ve büyüme sağlanamayarak süreç malnütrisyon (undernutrition) ile sonuçlanabilir. Eğer yetişkin bir bireyde meydana gelen bir hastalık ise uygun beslnme düzeni oluşturulmadığı takdirde karaciğerde dejeneratif süreçlerde artma gözlenir.
KOLESTAZ HASTASI BİREYLER NASIL BESLENMELİDİR?
Kolestazda temel beslenme prensibi artan enerji ihtiyacını karşılayarak bol enerji ve bol proteinli diyet örüntüsü oluşturmak orta zincirli yağ asitlerinden (MCT) zengin bir beslenme ile hasta bireye destek sağlamaktır
KOLESTAZ HASTALARINDA ENERJİ ve BESİN ÖGELERİNDE MEYDANA GELEN DEĞİŞMELER:
KOLESTAZ HASTASI BİREYLERDE KARBONHİDRAT ALIMI:
Karaciğer fonksiyonlarındaki bozukluktan dolayı toklukta insülin direncine bağlı hiperglisemi, açlıkta ise glukeneogenez metabolizmasındaki bozukluğa bağlı hipoglisemi görülebilir.
Kan şekerlerindeki dengesiz düşüş ve yükselişleri önlemek için beslenmede basit karbonhidratlar yerine tahıl ürünleri, kurubaklagiller gibi kompleks karbonhhidratların kullanımı tercih edilmelidir.
Karbonhidratlar toplam enerjinin %50’sini oluşturmalıdır.
KOLESTAZ HASTASI BİREYLERDE PROTEİN ALIMI:
Karaciğerde meydana gelen dejeneratif sürece bağlı hepatik enselofopati ve serum amonyak seviyesinde yükselme yoksa protein kısıtlaması yapılmamalıdır.
Toplam enerji gereksiniminin %20’sini proteinlerden almalıdır.
Hepatik glikoneogeneze bağlı bu hastalarda dallı zincirli aminoasitler düşer. Bu eksikliği gidermek için bitkisel protein kaynaklarından tahılların tüketimine önem verilmelidir.
KOLESTAZ HASTASI BİREYLERDE YAĞ ALIMI:
O rta zincirli yağ asitleri emilimleri için safra asitlerine gereksinim duymadan doğrudan emildiği süt ve süt ürünleri, hindistan cevizi yağı kakao yağına beslenmede yer verilmesi yararlıdır.
Tek başına orta zincirli yağ asitlerinin kullanılması elzem yağ asidi eksikliğine neden olabilir. Çünkü günlük besinler ile aldığımız elzem yağ asidi türlerinin çoğu uzun zincirli yağ asidi formundadır.
Toplam yağ gereksiniminin %50’si orta zincirli yağ asitlerinden, %50’si uzun zincirli yağ asitlerinden sağlanmalıdır.
KOLESTAZ HASTASI BİREYLERDE KOLESTEROLDEN FAKİR DİYET UYGULAMAK YARARLI MIDIR?
- Hasta bireylerde safra boşalamamasına bağlı kolesterol seviyesi yüksektir.
- Karaciğer disfonksiyonuna bağlı hastalarda serum albümin seviyesi düşmüştür
- Kolesterolden fakir beslenme hasta bireyde malnütrisyona neden olarak hastalık seyrini olumsuz etkiler.
- Günlük beslenmede yumurtaya mutlaka yer verilmelidir.
HASTALIĞIN TEDAVİSİNDE KULLANILAN ALTERNATİF DİYET TEDAVİSİ YAKLAŞIMLARI:
Kolestaz hastalığı karaciğerde safra üretimi ve akımında meydana gelen bozukluklar ile karakterize bir hastalıktır. Bu hastalık sonucunda karaciğerde üretilen ve galaktoz metabolizmasından sorumlu olduğu düşünülen galaktoz 1-P üridil transferaz enzimi ile trozin aminoasiti metabolizmasından sorumlu trozin aminotransferaz enziminin üretiminde aksaklık olabileceği düşünülmektedir. Bu enzimlerde meydana gelen defekt sonucu biriken metabolitler karaciğer fonksiyonlarındsaki bozulmayı artırmaktadır. Bu nedenle galaktozemi ve trozinemi ile uyumlu beslenme düzeni uygulamasının yararlı olabileceği düşünülmektedir. Ancak birçok olguda bu tedavinin diyete katkı sağlamadığı görülmüştür.
KOLESTAZ HASTALIĞI ve BAKIRDAN FAKİR BESLENME:
Bakırın vücuttan temel atılım yolu safra salgısıdır. Koleastazlı bireylerde bakır karaciğerden atılamaz ve karaciğerde oksidatif hasara neden olarak karaciğer fonksiyonlarındaki bozulmayı artırır. Kolestaz hastası bireyler beslenmelerinde organ etleri, maya, mantar, kuru kayısı, pekmez ve kabuklu deniz ürünlerine dikkat etmelidir.
KAYNAKÇA:
- KL BERQUİST, WE CASTİLLO (1999) Pediatric Liver transplantation İndications timing and medical complication Gastroenrerol Hepatol, 14,61-66
- ÖZEN H(2007) Kronik Karaciğer Hastalarının İzlemi Katkı Pediatri Dergisi, 29, 303-321.
- PAUMGARTNER G, PUSL (2008) Medical treatment of cholestatic liver disease. Clin Liver Dis 12:53-80.
- ERDUR CB, IŞIK İ(2014) Çocukluk çağı kolestataik karaciğer hastalığı ve tedavi prensipleri, 4, 82-86
- Los EL, Lukovac S, Verner A, et Nutrition for children with cholestatic liver disease. Nestle Nutr Workshop Ser Pediatr Program 2007;59:147-157.
Diyetisyen Ayşenur ARSLAN
