Sorularla Diyabet ve Diyabette Beslenme

Diyabet  halk arasında bilinen adıyla şeker hastalığı , günümüzde milyonlarca bireye ulaşan kronik ve ilerleyici bir hastalık olarak karşımıza çıkmaktadır. 

PEKİ NEDİR BU DİYABET ?

Diyabet ; insülin hormonu yokluğu , eksikliği ya da yetersizliği sonucu ortaya çıkan ve yaşam boyu süren bir hastalıktır.

İsterseniz bu tanımı biraz irdeleyelim…

Yaşamımızın devamı  , büyüme – gelişmemiz ve fonksiyonel işlevlerimizin devamı için beslenme hayatımızın vazgeçilmez bir parçası olarak karşımıza çıkmaktadır. Yediğimiz yiyecekler  vücudumuzun başlıca enerji kaynağı olan “GLUKOZ” denen şekerlere parçalanmaktadır. Eğer ki vücudumuz bu şekeri gerektiği gibi kullanamaz ise kandaki şeker düzeyi olması gerekenden daha yükseğe çıkabilir. Bu da kanda ve idrarda şeker fazlalığına yol açabilmektedir.

KANIMIZDAKİ ŞEKER FAZLALIĞINI DENGELEYEN FAKTÖR NEDİR ?

Çoğumuzun duyduğu bir terimdir “ İNSÜLİN “ . İnsülin ; vücudumuzda pankreas tarafından üretilen bir hormondur. İnsülin sayesinde , vücudumuz kandaki şekeri ( glukoz ) hücrelerin içerisine alıp enerji olarak kullanır. Böylece kan şekerimiz yükselmeden kontrol altına alınmış olur.

DİYABETİN TANIMINA GERİ DÖNECEK OLURSAK…

Tanımda insülin yokluğu , eksikliği ya da yetersizliği gibi terimler  yer almaktaydı. Diyabet hastası olmayan bireylerde insülin hormonu normal düzeyde üretilir. Fakat birey diyabet hastası ise  vücut ya hiç insülin üretmez , ya da üretilen insülin hedef hücrelerde kullanılamaz. Bu durumda kan şekeri yükselir.

KİMLER DİYABET RİSKİ TAŞIMAKTADIR ?

• Aşırı kilolu kişiler
• Ailesinde diyabet olan kişiler
• Fiziksel aktivitesi düşük olan kişiler
• Hipertansiyonu olan kişiler
• Fazla yağlı ve düşük posalı besinler tüketen kişiler
• Bazı ilaçları kullanan kişiler

DİYABETİN BELİRTİLERİ NELERDİR ?

• Sık idrara çıkma ( poliüri )
• Yorgunluk
• Yaraların geç iyileşmesi
• Aşırı acıkma ya da susama
• Cinsel sorunlar
• Bulanık görme
• Ellerde ya da ayaklarda uyuşma , karıncalanma
• Sık sık enfeksiyon geçirme
• Cilt kuruluğu , kaşıntı

KAN ŞEKERİNİZİ NASIL TAKİP EDERİZ ?

HbA1c kan şekerinizin son üç aydaki ortalama durumunu gösterir. HbA1c testi için aç olmak gerekmez.

DİYABET TİPLERİ NELERDİR ?

Diyabetin yayınğın 2 şekli vardır ;

Tip 1 diyabet

• Genellikle küçük yaşlarda ve gençlerde görülür.
• Diyabetlilerin onda birinden daha azı Tip 1 diyabetlidir.
• Tip 1 diyabetli bireylerde vücut çok az insülin üretir ya da hiç üretmez.
• Tip 1 diyabetliler , ihtiyacı karşılamak için her gün insülin kullanmalıdırlar.

Tip 2 diyabet

• Diyabetin en sık rastlana biçimidir.
• Diyabetli on hastadan dokuzunda Tip 2 diyabet vardır.
• Tip 2 diyabetli hastalarda insülin üretilmektedir fakat iyi kullanılamamaktadır.
• Zamanla insülin üretimi de azalmaktır.

DİYABET NASIL TEDAVİ EDİLİR ?

Diyabet tedavisinde amaç kan şekeri yükselmelerini ve düşmelerini önlemektir. Kan şekerimizi kontrol altında tutmak daha önceden vücudumuzun görevi iken diyabetli hastada bu görev bizlere düşmektedir.

Diyabet tedavisi doğru ve tam bir şekilde yapılmadığı takdirde bireyde komplikasyonlar gelişebilir ve hastalığı kontrol altına almak daha da zorlaşabilir.

Diyabet tedavisi dört ana temelden oluşur ;

1. Tıbbi beslenme tedavisi
2. İlaç / insülin
3. Egzersiz
4. Diyabet eğitimi

Bu 4 ana temel bir masanın bacakları gibi düşünülebilir. Eğer ki bu bacaklardan herhangi birisi olmazsa masa ayakta duramaz.

DİYABET HASTALARI NASIL BESLENMELİDİR ?

Tıbbi beslenme tedavisi , diyabetli hastaların tedavisinin önemli bir parçasıdır ve aynı zamanda kişilere özgüdür.

ÖNEMLİ ! Tip 2 diyabetlilerin %80-85’i obezdir. Fazla kilo ve şişmanlık insülin ihtiyacını arttırır. Şişman ve diyabetli olan bireylere ayda 2 – 4 kilo kaybı önerilir. Kilo kaybı kan şekerinizin kontrolünün sağlanmasına yardım eder.

• Kan şekerini çabuk yükseltmeyecek olan tahıl , sebze , meyve gibi besinleri tüketin. Örneğin 1 ince dilim beyaz ekmek ile aynı ölçülerdeki kepekli ekmeğin enerjisi aynı iken kepekli ekmeğin posa miktarı daha fazla olduğu için kan şekerini daha yavaş yükseltecektir. Ayrıca B vitamini gibi besin ögelerinden daha fazla yarar sağlanacaktır.
• Şeker oranı yüksek kek , kurabiye gibi ürünleri daha az tüketin.
• Doymuş yağ ( yani kötü ) içeren margarin ve tereyağından uzak durulmalı , doymamış yağ içeren bitkisel sıvı yağlar tercih edilmelidir.
• 3 ana ve 3 ara öğün olacak şekilde ; sık sık , az az beslenmeye ve öğün atlamamaya dikkat ediniz.
• Kuru baklagiller, kepekli tahıllar, sebze ve meyve gibi lifli besinleri tercih ediniz.
• Karbonhidrat içeren besinleri ( ekmek , patates , pilav , makarna gibi ) GEREĞİNDEN FAZLA  tüketmeyiniz.
• Şeker içeren besinlerden ( reçel , çikolata , pasta meşrubat , tatlı gibi ) uzak durunuz.
• Öğünlerde bol sebze tüketmeye dikkat ediniz. Günde 2-3 porsiyon meyve tüketiniz.
• Fast food menüler yağ ve kolesterol yönüyle zengindir bu sebeple her gün yenilmeleri önerilmez.
• Yemekleri az tuz ile pişirin. Tabaktaki yemeğin tadına bakmadan tuz ilave etmeyiniz.
• Su içmeyi ihmal etmeyiniz. Günde 10 bardak ( 2 litre ) su içiniz.
• Öğünlerinizi zamanında tüketiniz.
• Alkol tüketimini azaltın. Alkol , diyabet ilaçları kullanan hastalarda gereğinden fazla kan şekeri düşüşüne yol açabilir.

ÖNEMLİ ! Fiziksel aktivite diyabet tedavisinin çok önemli bir parçasıdır. İnsülinin görevini daha iyi yapmasını sağlar. Genel sağlığa faydalıdır. Kilo vermeyi kolaylaştırır.

Egzersiz olarak tempolu yürüyüş , koşma ve yüzme tercih edilebilir.

Kan şekeri 250 mg/dl’nin üzerinde ise egzersiz yapılmamalıdır. 100 mg/dl’nin altında ise egzersiz öncesi bir adet meyve veya bir dilim ekmek yenilmelidir.

HİPOGLİSEMİ ( KAN ŞEKERİ DÜŞÜŞÜ )

Hipoglisemi , kan şekerinin 70 mg/dl’nin altında olmasıdır. Titreme , soğuk terleme , halsizlik , baş ağrısı , acıkma gibi nedenlerle kendini belli eder.

NEDEN HİPOGLİSEMİ YAŞARIZ ?

• Ağır egzersiz
• Öğün atlama
• Fazla alkol tüketimi
• Önerilenden daha yüksek dozda ağızdan ilaç veya insülin kullanımı gibi nedenler

HİPOGLİSEMİ DURUMUNDA YAPILMMASI GEREKENLER

150-200 ml meyve suyu veya limonata içilebilir.

3-4 glukoz tablet alınabilir.

4-5 kesme şeker çiğnenebilir.

Çikolata , gofret gibi yağ içerikli ürünler kullanılmamalıdır.

ÖNEMLİ ! Hipoglisemi ve Hiperglisemi acil tedavi edilmesi gereken bir durumdur.
Lütfen Diyetisyeninizle görüşerek size en uygun Tıbbı Beslenme Programınızı öğreniniz.

Erkan CİN
Ankara Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü